Bàn về thuật ngữ “khiếu nại” trong giải quyết tranh chấp đất đai

Dưới góc độ pháp lý và thực tiễn áp dụng, chúng tôi đưa ra một số luận bàn và trao đổi về thuật ngữ “khiếu nại” trong giải quyết tranh chấp đất đai được quy định trong Luật Đất đai năm 2003 và Luật Tố tụng hành chính năm 2010.

Luật Tố tụng hành chính được Quốc hội khóa XII, kỳ họp thứ 8 thông qua ngày 24/11/2010 và có hiệu lực kể từ ngày 01/7/2011, Luật này thay thế Pháp lệnh Thủ tục giải quyết các vụ án hành chính ngày 21 tháng 5 năm 1996, Pháp lệnh sửa đổi, bổ sung một số điều của Pháp lệnh Thủ tục giải quyết các vụ án hành chính số 10/1998/PL-UBTVQH10 và số 29/2006/PL-UBTVQH11. Điều 264 Luật Tố tụng hành chính quy định về việc sửa đổi, bổ sung khoản 2, Điều 136 và Điều 138 Luật Đất đai năm 2003, đây là một trong những quy định mới về giải quyết tranh chấp và khiếu nại về đất đai.

Dưới góc độ pháp lý và thực tiễn áp dụng chúng tôi đưa ra một số luận bàn và trao đổi về thuật ngữ “khiếu nại” trong giải quyết tranh chấp đất đai được quy định trong Luật Đất đai năm 2003 và Luật Tố tụng hành chính năm 2010.

Khoản 26 của Điều 4 trong Luật Đất đai năm 2003 định rõ “Tranh chấp đất đai là tranh chấp về quyền và nghĩa vụ của người sử dụng đất giữa hai hoặc nhiều bên trong quan hệ đất đai.” Điều này có nghĩa rằng tranh chấp đất đai có thể xảy ra giữa cá nhân và cá nhân, cá nhân và tổ chức, hoặc giữa các tổ chức với nhau, tất cả đều liên quan đến quyền sử dụng đất mà một trong những bên cho rằng quyền sử dụng đất của họ bị vi phạm. Trong trường hợp này, họ có quyền đề nghị cơ quan nhà nước có thẩm quyền can thiệp để bên vi phạm phải chấm dứt hành vi vi phạm, khắc phục tình trạng ban đầu, và bồi thường thiệt hại (nếu có) do hành vi vi phạm gây ra.

Trong tranh chấp đất đai, những bên tham gia tranh chấp thực tế không phải là chủ sở hữu của đất, mà họ chỉ được Nhà nước giao đất để sử dụng theo quy định của pháp luật. Tất cả các bên tham gia đều được coi như bình đẳng về quyền và nghĩa vụ trước pháp luật. Ngoài ra, trong tranh chấp, việc hòa giải là bắt buộc, và các bên tranh chấp có thể tự thỏa thuận với nhau mà không vi phạm quy định của pháp luật. Điều này phân biệt giữa việc giải quyết tranh chấp đất đai và giải quyết khiếu nại hành chính liên quan đến lĩnh vực đất đai. Vì vậy, trong bản chất, tranh chấp đất đai có tính chất dân sự.

Theo khoản 2, Điều 38 Luật Đất đai năm 1993 tranh chấp đất đai mà người sử dụng đất không có giấy chứng nhận của cơ quan nhà nước có thẩm quyền thì do UBND giải quyết. Trong trường hợp không đồng ý với quyết định của UBND đã giải quyết tranh chấp, đương sự có quyền khiếu nại lên cơ quan hành chính nhà nước cấp trên. Quyết định của cơ quan hành chính nhà nước cấp trên trực tiếp có hiệu lực thi hành.

Theo quy định trước đây nếu cơ quan hành chính nhà nước cấp trên giải quyết thì chính cơ quan giải quyết tranh chấp đất đai phải giải quyết khiếu nại quyết định giải quyết tranh chấp lần đầu theo quy định của Luật khiếu nại, tố cáo nếu một trong các bên đương sự khiếu nại. Cũng theo quy định trước đó thì từ một vụ tranh chấp mang tính chất dân sự cơ quan giải quyết tranh chấp (hành chính) là người làm trọng tài phân xử và cũng trở thành đối tượng bị khiếu nại. Sau khi Luật Đất đai năm 2003 được ban hành, tại Điều 136 quy định: Thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai nếu đương sự không có giấy chứng nhận quyền sử dụng đất hoặc không có một trong các loại giấy tờ quy định tại các khoản 1, 2 và 5 Điều 50 của Luật Đất đai được giải quyết như sau:

Thứ nhất, trường hợp Chủ tịch Uỷ ban nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh giải quyết lần đầu mà một bên hoặc các bên đương sự không đồng ý với quyết định giải quyết thì có quyền khiếu nại đến Chủ tịch Uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương giải quyết; quyết định của Chủ tịch Uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương là quyết định giải quyết cuối cùng;

Thứ hai, trường hợp Chủ tịch Uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương giải quyết lần đầu mà một bên hoặc các bên đương sự không đồng ý với quyết định giải quyết thì có quyền khiếu nại đến Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường; quyết định của Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường là quyết định giải quyết cuối cùng.

Luật Đất đai năm 2003 quy định rằng không giải quyết khiếu nại lần đầu đối với quyết định giải quyết tranh chấp theo quy trình giải quyết của Luật Khiếu nại, tố cáo. Điều này đã giải quyết một số vấn đề pháp lý, đặc biệt là trong trường hợp tranh chấp đất đai, khi cơ quan giải quyết bị khiếu nại hành chính lần đầu thì không còn nằm trong phạm vi của khiếu nại hành chính. Tuy nhiên, Luật Đất đai năm 2003 vẫn sử dụng thuật ngữ “khiếu nại” khi quy định rằng “…giải quyết lần đầu mà một bên hoặc các bên đương sự không đồng ý với quyết định giải quyết thì có quyền “khiếu nại” đến Chủ tịch UBND cấp tỉnh, Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường.” Theo quan điểm của chúng tôi, quy định này không phù hợp.

Bởi vì tranh chấp đất đai có tính chất dân sự, tất cả các bên tham gia đều được coi là bình đẳng và đưa ra các chứng cứ để chứng minh việc họ sử dụng đất hợp pháp. Trên cơ sở này, cơ quan giải quyết tranh chấp lần đầu có thể được xem như một người làm trọng tài phân xử. Trong trường hợp các bên tham gia không đồng ý với kết quả giải quyết, họ có thể gửi đơn lên cơ quan cấp cao hơn để xem xét lại (giải quyết) chứ không thể sử dụng thuật ngữ “khiếu nại”. Bởi theo quy định của Luật Khiếu nại, “khiếu nại” là việc công dân, cơ quan, tổ chức, hoặc cán bộ, công chức theo thủ tục được quy định bởi Luật này, đề nghị cơ quan, tổ chức, hoặc cá nhân có thẩm quyền xem xét lại quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan hành chính nhà nước, của người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước hoặc quyết định kỷ luật cán bộ, công chức khi có căn cứ cho rằng quyết định hoặc hành vi đó là trái pháp luật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của họ. Trong khiếu nại hành chính về đất đai, một bên là cơ quan nhà nước và một bên là chủ thể sử dụng đất nên không có sự bình đẳng trong khiếu nại. Nếu chúng ta sử dụng thuật ngữ “khiếu nại” trong quyết định giải quyết tranh chấp, cơ quan giải quyết tranh chấp lần đầu sẽ trở thành đối tượng bị khiếu nại, và vì vậy từ một vụ tranh chấp dân sự sẽ chuyển sang một vụ khiếu nại hành chính.

Điều 264 của Luật Tố tụng hành chính sửa đổi, bổ sung khoản 2 Điều 136 của Luật Đất đai năm 2003 như sau:

* Trường hợp Chủ tịch Ủy ban nhân dân huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh giải quyết mà một bên hoặc các bên đương sự không đồng ý với quyết định giải quyết thì có quyền khiếu nại đến Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương giải quyết hoặc khởi kiện theo quy định của Luật Tố tụng hành chính;

* Trường hợp Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương giải quyết mà một bên hoặc các bên đương sự không đồng ý với quyết định giải quyết thì có quyền khiếu nại đến Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường hoặc khởi kiện theo quy định của Luật tố tụng hành chính”.

Theo quy định của điều luật trên khi được Chủ tịch UBND cấp huyện, Chủ tịch UBND cấp tỉnh giải quyết lần đầu nếu không đồng ý thì các bên tranh chấp có quyền lựa chọn nơi giải quyết đó là cơ quan hành chính hoặc khởi kiện tại tòa án. Đây là một trong những điểm mới quy định về giải quyết tranh chấp đất đai. Việc quy định như trên mở rộng và tạo điều kiện thuận lợi cho các bên đương sự chọn lựa cơ quan có thẩm quyền giải quyết tranh chấp tiếp theo.

Tuy nhiên, đối với những bên tham gia không chọn con đường khởi kiện hành chính tại tòa án, họ có quyền “khiếu nại” lên cấp trên để tìm sự giải quyết. Việc sử dụng thuật ngữ “khiếu nại” lên cấp trên đồng nghĩa với việc cơ quan ban đầu giải quyết tranh chấp sẽ trở thành đối tượng bị khiếu nại. Vì khi cấp trên xem xét, họ sẽ kiểm tra các bằng chứng mà các bên đưa ra để xác định quyền sử dụng đất thuộc về ai. Họ sẽ đối chiếu với quyết định giải quyết tranh chấp của cấp dưới và có thể công nhận, công nhận một phần hoặc hủy bỏ kết quả giải quyết của cơ quan cấp dưới.

Để hiểu rõ quy định về việc giải quyết khiếu nại về đất đai và giải quyết tranh chấp đất đai, trong tương lai, cần sửa đổi Luật Đất đai để sử dụng thuật ngữ phù hợp và thể hiện đúng bản chất của vụ việc. Điều này giúp tránh hiểu nhầm trong quá trình thực hiện luật, bởi vì giải quyết khiếu nại về đất đai và giải quyết tranh chấp về đất đai là hai quy trình khác biệt, không thể từ việc làm trọng tài phân xử tranh chấp giữa các bên rồi trở thành đối tượng bị khiếu nại.

Nguồn tham khảo: Ngô Trường Lộc – Theo ThanhtraVietnam

Chi tiết xin liên hệ: Công ty Luật Thái Dương FDI Hà Nội

Điện thoại: 0866 222 823

Email: luatthaiduonghanoi@gmail.com

Website: https://luatthaiduonghanoi.com

Fanpage: https://www.facebook.com/luatthaiduongfdihanoi

Địa chỉ: Tòa nhà Licogi 13, Số 164 Khuất Duy Tiến, Thanh Xuân, Hà Nội