CẨM NANG LUẬT SƯ: KINH NGHIỆM XỬ LÝ TÌNH HUỐNG PHÚC CUNG VÀ ĐIỀU TRA BỔ SUNG SAU KHI CÓ CÁO TRẠNG

(Chia sẻ từ góc nhìn của một luật sư với hơn 30 năm kinh nghiệm thực chiến trong tố tụng hình sự tại Việt Nam)

Thân gửi các đồng nghiệp trẻ,

Trong quá trình hành nghề, các bạn sẽ không ít lần gặp phải tình huống Viện kiểm sát (VKS) đã ban hành cáo trạng nhưng bất ngờ lại triệu tập luật sư và bị can đến trại tạm giam để “làm việc” hoặc “phúc cung”. Đây là một giai đoạn nhạy cảm, tiềm ẩn nhiều rủi ro nhưng cũng là cơ hội để luật sư thể hiện bản lĩnh và bảo vệ tốt nhất quyền lợi cho thân chủ. Dưới đây, tôi xin chia sẻ những phân tích chuyên sâu và kinh nghiệm “xương máu” đúc kết từ thực tiễn hành nghề của mình.

HIỂU ĐÚNG BẢN CHẤT VÀ CƠ SỞ PHÁP LÝ CỦA VIỆC HỎI CUNG/PHÚC CUNG SAU CÁO TRẠNG

Quy định pháp luật hiện hành (Cập nhật đến tháng 5 năm 2025)

Trước hết, cần nắm vững các quy định pháp luật liên quan trực tiếp đến thẩm quyền của VKS ở giai đoạn này:

• Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2021) (sau đây gọi tắt là BLTTHS 2015):
• Điều 240: Quy định về thời hạn VKS phải chuyển hồ sơ vụ án và cáo trạng cho Tòa án (thông thường là 03 ngày, trường hợp phức tạp là 10 ngày). Quan trọng là, trước thời điểm chuyển giao này, VKS vẫn là cơ quan chủ trì quản lý hồ sơ và có quyền thực hiện các hoạt động tố tụng cần thiết để hoàn thiện việc truy tố. Đây chính là “khoảng thời gian vàng” mà VKS có thể tận dụng.
• Điều 244, 245, 246: Quy định về việc VKS có thể rút quyết định truy tố, sửa đổi, bổ sung cáo trạng hoặc trả hồ sơ để điều tra bổ sung. Các hoạt động hỏi cung, phúc cung sau cáo trạng thường nhằm mục đích thu thập thêm thông tin để VKS cân nhắc áp dụng các điều luật này.
• Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2014:
• Khoản 3 Điều 16: Trao quyền cho VKS được “trực tiếp tiến hành một số hoạt động điều tra nhằm kiểm tra, bổ sung tài liệu, chứng cứ để quyết định việc truy tố hoặc khi Tòa án yêu cầu điều tra bổ sung mà xét thấy không cần phải trả hồ sơ cho Cơ quan điều tra.” Điều này cho thấy VKS không chỉ thụ động chờ đợi kết quả điều tra mà có thể chủ động “nhúng tay” vào quá trình thu thập, củng cố chứng cứ ngay cả sau khi Cơ quan điều tra (CQĐT) đã kết thúc điều tra và đề nghị truy tố.
• Quyết định số 111/QĐ-VKSTC ngày 17 tháng 4 năm 2020 của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao ban hành Quy chế công tác thực hành quyền công tố, kiểm sát việc khởi tố, điều tra và truy tố (sau đây gọi tắt là Quy chế 111/2020):
• Điều 50: Mặc dù quy định về việc phúc cung trước khi kết thúc điều tra, nhưng tinh thần chung là Kiểm sát viên (KSV) phải kiểm sát chặt chẽ và có thể trực tiếp tham gia hỏi cung để đánh giá, làm rõ chứng cứ. Việc “phúc cung” sau cáo trạng, dù không được định danh rõ ràng trong điều luật này, nhưng có thể được xem là hoạt động nằm trong thẩm quyền kiểm tra, bổ sung tài liệu theo Luật Tổ chức VKSND 2014 và BLTTHS 2015.

Mục đích thực tiễn của VKS khi tiến hành phúc cung sau cáo trạng

Từ kinh nghiệm của tôi, việc VKS gọi hỏi cung/phúc cung ở giai đoạn này thường xuất phát từ một hoặc nhiều lý do sau:

• “Rà soát lần cuối” và “bịt lỗ hổng”: KSV muốn kiểm tra lại các tình tiết, chứng cứ quan trọng, đảm bảo cáo trạng vững chắc, giảm thiểu khả năng Tòa án trả hồ sơ yêu cầu điều tra bổ sung – điều mà không KSV nào mong muốn.
• Phản ứng với tình tiết mới: Có thể sau khi ban hành cáo trạng, VKS nhận được đơn thư, thông tin mới, hoặc phát hiện mâu thuẫn trong lời khai, tài liệu mà trước đó chưa được làm rõ.
• Đối phó với lập luận bào chữa: Nếu luật sư đã gửi bản kiến nghị, luận cứ bào chữa hoặc có những động thái pháp lý mạnh mẽ sau khi nhận cáo trạng, VKS có thể muốn phúc cung để “vô hiệu hóa” hoặc tìm cách củng cố thêm chứng cứ buộc tội, đối trọng lại các lập luận này.
• Đánh giá lại hoặc làm rõ thêm về vai trò, hành vi của bị can: Có thể KSV còn băn khoăn về một số điểm trong hành vi phạm tội, mức độ lỗi, hoặc muốn làm rõ thêm các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ.
• Thăm dò tâm lý, thái độ của bị can: Đôi khi, đây là một “đòn tâm lý” để xem phản ứng của bị can trước khi ra tòa.

KINH NGHIỆM “VÀNG” CHO LUẬT SƯ KHI THAM GIA BUỔI HỎI CUNG/PHÚC CUNG SAU CÁO TRẠNG

Đây là thời điểm cực kỳ quan trọng, đòi hỏi luật sư phải tỉnh táo, sắc bén và hành động quyết đoán. Sai một ly, đi một dặm.

Nhận diện rủi ro – Tại sao giai đoạn này lại “nguy hiểm”?

• Nguy cơ bị “gài bẫy”: Bị can có thể chủ quan vì nghĩ rằng “ván đã đóng thuyền”, dễ dàng trả lời các câu hỏi mà không lường hết hậu quả. KSV có thể đặt những câu hỏi mang tính định hướng, mớm cung hoặc khai thác những điểm yếu trong lời khai trước đó.
• Nguy cơ mở rộng vụ án: Lời khai bất lợi trong buổi phúc cung có thể trở thành căn cứ để VKS xem xét khởi tố bổ sung tội danh khác hoặc khởi tố thêm đồng phạm mới mà trước đó chưa bị truy cứu.
• Nguy cơ tăng nặng trách nhiệm hình sự: Thông tin khai thác được có thể được sử dụng để củng cố các tình tiết tăng nặng hoặc bác bỏ các tình tiết giảm nhẹ mà luật sư đang xây dựng.
• Nguy cơ thay đổi tội danh theo hướng bất lợi hơn: VKS có thể dựa vào kết quả phúc cung để sửa đổi cáo trạng, truy tố bị can về một tội danh nặng hơn.

Chiến lược hành động của luật sư – Từ chuẩn bị đến thực chiến

Trước buổi làm việc:

• Nghiên cứu kỹ hồ sơ: Không chỉ đọc lại cáo trạng, mà phải rà soát toàn bộ hồ sơ vụ án, đặc biệt là các biên bản hỏi cung trước đó, các chứng cứ buộc tội, gỡ tội, và các lập luận bào chữa đã chuẩn bị.
• Phân tích mục đích của VKS: Dựa trên diễn biến vụ án và nội dung cáo trạng, hãy phán đoán xem VKS muốn làm rõ vấn đề gì? Họ đang nhắm vào đâu? Điều này giúp luật sư chủ động chuẩn bị phương án đối phó.
• Làm việc kỹ với bị can: Gặp và trao đổi thẳng thắn với bị can về tầm quan trọng và rủi ro của buổi làm việc sắp tới. Giải thích rõ quyền im lặng, quyền không buộc tội chính mình (Điều 16 BLTTHS 2015). Tuyệt đối dặn dò bị can không trả lời bất kỳ câu hỏi nào khi chưa có sự tham vấn hoặc đồng ý của luật sư. Có thể diễn tập trước một số tình huống hỏi-đáp có thể xảy ra.
• Chuẩn bị các văn bản cần thiết: Mang theo bản sao cáo trạng, các tài liệu liên quan, giấy bút để ghi chép, và nếu cần, chuẩn bị sẵn mẫu biên bản ghi nhận ý kiến/phản đối của luật sư.

Trong buổi làm việc:

• Giữ vững tâm lý và vai trò giám sát: Luật sư không chỉ ngồi đó để “chứng kiến”. Phải chủ động quan sát thái độ của KSV, Điều tra viên (nếu có mặt), lắng nghe kỹ từng câu hỏi và câu trả lời.
• Ghi chép chi tiết: Ghi lại đầy đủ, chính xác câu hỏi, câu trả lời, thời gian, thành phần tham gia, và bất kỳ diễn biến bất thường nào. Biên bản ghi chép của luật sư là một nguồn tài liệu quan trọng sau này.
• Can thiệp kịp thời và đúng luật: Nếu phát hiện KSV đặt câu hỏi mớm cung, ép cung, dụ cung, câu hỏi vượt quá phạm vi vụ án đã truy tố, hoặc có dấu hiệu vi phạm thủ tục tố tụng khác (như không giải thích quyền, nghĩa vụ), luật sư phải lập tức yêu cầu dừng lại và nêu rõ ý kiến phản đối. Yêu cầu ghi rõ ý kiến phản đối này vào biên bản hỏi cung. Đừng ngại va chạm, nhưng phải giữ thái độ đúng mực, viện dẫn đúng quy định pháp luật.
• Tư vấn “nóng” cho bị can: Khi KSV đặt câu hỏi phức tạp hoặc có khả năng gây bất lợi, luật sư có quyền yêu cầu thời gian ngắn để trao đổi riêng với bị can trước khi bị can trả lời. Hãy tận dụng quyền này.
• Hướng dẫn bị can sử dụng quyền im lặng: Đây là quyền hiến định và luật định. Nếu câu hỏi rõ ràng là bất lợi, hoặc bị can không chắc chắn về câu trả lời, hoặc câu hỏi không liên quan trực tiếp đến nội dung cáo trạng, hãy mạnh dạn tư vấn bị can sử dụng quyền im lặng. Nhắc bị can rằng im lặng không có nghĩa là nhận tội.
• Chủ động đặt câu hỏi (nếu cần thiết và có lợi): Sau khi KSV kết thúc việc hỏi, luật sư có quyền hỏi lại bị can để làm rõ những điểm có lợi hoặc giải thích những câu trả lời có thể gây hiểu nhầm. Tuy nhiên, phải cân nhắc kỹ lưỡng, tránh đặt những câu hỏi “tự sát”.
• Kiểm tra kỹ biên bản: Trước khi ký vào biên bản hỏi cung, luật sư và bị can phải đọc lại thật kỹ từng chữ. Yêu cầu sửa chữa, bổ sung nếu nội dung ghi không đúng, không đầy đủ hoặc diễn đạt sai ý. Nếu KSV từ chối sửa, hãy ghi rõ ý kiến bảo lưu của mình vào cuối biên bản trước khi ký.

Sau buổi làm việc:

• Debriefing với bị can: Ngay sau buổi làm việc, cần ngồi lại với bị can để tổng kết, đánh giá lại toàn bộ diễn biến, những điểm được và chưa được.
• Hoàn thiện ghi chép và đánh giá: Hệ thống lại các ghi chép, phân tích sâu hơn về mục đích thực sự của VKS và những thông tin thu thập được.
• Điều chỉnh chiến lược bào chữa: Dựa trên kết quả buổi phúc cung, luật sư cần xem xét lại và điều chỉnh, bổ sung các luận cứ, phương án bào chữa cho phù hợp với tình hình mới.
• Gửi văn bản kiến nghị/khiếu nại (nếu có vi phạm): Nếu phát hiện có vi phạm tố tụng nghiêm trọng trong buổi làm việc, luật sư cần nhanh chóng soạn thảo và gửi văn bản kiến nghị hoặc khiếu nại đến VKS cấp trên hoặc các cơ quan có thẩm quyền khác.

KẾT LUẬN – TƯ DUY CHIẾN LƯỢC CỦA NGƯỜI LUẬT SƯ

Việc VKS hỏi cung/phúc cung sau khi đã ban hành cáo trạng là một hoạt động tố tụng hợp pháp nhưng luôn tiềm ẩn nhiều yếu tố bất lợi cho bị can. Đây không chỉ là thử thách về mặt pháp lý mà còn là cuộc đấu trí, đấu bản lĩnh thực sự.

Kinh nghiệm xương máu của tôi là: Đừng bao giờ bị động!

• Luôn trong tâm thế sẵn sàng: Dự đoán, chuẩn bị và chủ động ứng phó.
• Nắm vững pháp luật và kỹ năng nghiệp vụ: Đây là vũ khí sắc bén nhất.
• Bảo vệ quyền lợi bị can là ưu tiên số một: Kiên quyết, khôn khéo và đúng pháp luật.
• Tố tụng hình sự là một nghệ thuật kiểm soát rủi ro: Phải nhìn thấy nguy cơ trước khi nó xảy ra và có phương án ngăn chặn hoặc giảm thiểu tác động.

Chúc các đồng nghiệp trẻ vững vàng trên con đường bảo vệ công lý!

Liên Hệ Tư Vấn

Nếu bạn cần thêm thông tin chi tiết hoặc cần tư vấn về việc thế chấp đất nông nghiệp, hãy liên hệ với chúng tôi:

Công ty Luật Thái Dương FDI Hà Nội
📞 Điện thoại: 0932888386 / 0866228283
📧 Email: luatthaiduongfdihanoi@gmail.com
🌐 Website: luatthaiduonghanoi.com | tuvanphaplydoanhnghiep.com.vn
📌 Fanpage: fb.com/luatthaiduongfdihanoi
🏢 Địa chỉ: Tòa Le Capitole, số 27 Thái Thịnh, Đống Đa, Hà Nội
👥 Group tư vấn chuyên sâu: https://www.facebook.com/groups/3863756297185867

#LAC Corporate Solutions

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.Văn phòng Quốc hội (2021), Văn bản hợp nhất số 05/VBHN-VPQH ngày 03/12/2021 – Bộ luật Tố tụng hình sự.

Truy cập tại: https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Trach-nhiem-hinh-su/Van-ban-hop-nhat-05-VBHN-VPQH-2021-Bo-luat-To-tung-hinh-su-525657.aspx

2.Quốc hội (2014), Luật số 63/2014/QH13 ngày 24/11/2014 – Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân.

Truy cập tại: https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Bo-may-hanh-chinh/Luat-To-chuc-Vien-kiem-sat-nhan-dan-2014-259723.aspx

3.Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao (2020), Quyết định số 111/QĐ-VKSTC ngày 17/4/2020 ban hành Quy chế công tác thực hành quyền công tố, kiểm sát việc khởi tố, điều tra và truy tố.

Truy cập tại: https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Thu-tuc-To-tung/Quyet-dinh-111-QD-VKSTC-2020-Quy-che-cong-tac-thuc-hanh-quyen-cong-to-440459.aspx

(Lưu ý: Nội dung trên dựa trên kinh nghiệm cá nhân và các quy định pháp luật tại thời điểm chia sẻ (Tháng 5 năm 2025). Các quy định pháp luật có thể thay đổi, luật sư cần thường xuyên cập nhật.)